एउटा राम्रो शहर हुनका लागी विभिन्न कुराको आवस्यकता रहन्छ। राम्रो शहर भनेको यसका बासिन्दाहरूको आवश्यकता र इच्छाहरू पूरा गर्ने, उच्च गुणस्तरको जीवन, आर्थिक अवसरहरू, र समुदायको भावना प्रदान गर्ने हो। यसमा स्वास्थ्य सेवा, शिक्षा,सांस्कृतिक र मनोरञ्जनका अवसरहरू र स्वच्छ र स्वस्थ वातावरणमा पहुँच समावेश छ। वातावरणीय स्थिरता,स्वच्छ हावा र हरियो ठाउँहरूको लागि प्रतिबद्धता बढ्दो महत्त्वपूर्ण हुन्छ। राम्रो शहरले यसको वातावरणीय प्रभावको बारेमा सचेत हुनुपर्छ र प्रदूषण कम गर्न र दिगोपन प्रवर्द्धन गर्न कदम चाल्नु पर्छ।
शहरका बासिन्दाहरु स्वास्थ र तन्दुरुस्त भए पछि मात्र शहरमा भएका या उपलब्ध कुराहरुको उपभोग गर्न सक्दछन। त्यसपछि शहरमा खुशी र रमाइलो वातावारण झल्किन्छ। हुन् त एउटा पूर्ण शहर हुन् धेरै कुराहरुको आवस्यकता पर्दछ। तर पनि स्थानीय सरकारले आफ्नो शहरलाई कस्तो बनाउने भन्ने एउटा ठोस योजना विज्ञहरुको सल्लाहमा तैयार पार्नु अति जरुरी छ। विना योजना र बैठकको भरमा योजना तैयार गर्ने शहरले कहिल्यै उपलब्धि हासिल गर्न सक्दैन।
अन्तराष्ट्रिय मापदण्ड अनुसार तल उल्लेख गरिएका कुराहरु एउटा राम्रो शहर निर्माण गर्दै गर्दा स्थानीय सरकारले ध्यान दिनु पर्दछ। एकैचोटी निर्माण र वातावरण बनाउन नसकिएला तर पनि आफ्नो शहरलाई अन्य शहर भन्दा राम्रो बनाउन योजनामा समावेश गर्नु पर्दछ।
१. समावेशीता र विविधता: राम्रो शहर समावेशी र सबै पृष्ठभूमिका मानिसहरूलाई उनीहरूको जात,धर्म, लिङ्ग,यौन झुकाव वा सामाजिक आर्थिक स्थितिको पर्वाह नगरी स्वागतयोग्य हुनुपर्छ।
२. पूर्वाधार: भरपर्दो उपयोगिताहरू,फोहोर व्यवस्थापन र सार्वजनिक सेवाहरू सहित एक राम्रो संगठित पूर्वाधार, जीवनको उच्च गुणस्तरको लागि आवश्यक छ।
३. आवास: किफायती र पहुँचयोग्य आवास एक प्रमुख विचार हो। आवास विकल्पहरूले विभिन्न आय स्तरहरू र जीवनशैलीहरू पूरा गर्नुपर्छ।
४. सामुदायिक र सामाजिक जडान: बलियो सामुदायिक संलग्नता र सामाजिक सञ्जालहरूले शहरलाई घर जस्तो महसुस गराउन सक्छ। यसमा सामाजिक अन्तरक्रिया र सम्बन्धको भावनाको लागि अवसरहरू समावेश छन्।
५. सुशासन र सार्वजनिक सेवाहरू: प्रभावकारी र जवाफदेही शासन, जसमा सार्वजनिक सेवाहरू जस्तै कानून प्रवर्तन र आपतकालीन प्रतिक्रिया, एक राम्रो काम गर्ने शहरको लागि महत्त्वपूर्ण छ।
५. किफायती: राम्रो शहरले उच्च गुणस्तरको जीवन प्रदान गर्ने र त्यहाँका बासिन्दाहरूको लागि किफायती हुने बीच सन्तुलन कायम गर्नुपर्छ।
६. पूर्वाधार लचिलोपन: शहरहरू प्राकृतिक प्रकोप र अन्य आपतकालिनहरूको लागि तयार हुनुपर्छ, बलियो आपतकालीन प्रतिक्रिया प्रणाली र प्रकोप तयारी योजनाहरू सहित।
७. नवप्रवर्तन र प्रविधि: नवप्रवर्तन र प्रविधिलाई आत्मसात गर्नाले शहर भित्रको दक्षता र सेवाहरू सुधार गर्न सक्छ, यसलाई बासिन्दा र व्यवसायहरूका लागि अझ आकर्षक बनाउँछ।
८. पहुँचयोग्यता: अपाङ्गता भएकाहरू लगायत सबै बासिन्दाहरूले शहरी जीवनमा पूर्ण रूपमा सहभागी हुन सक्छन् भन्ने कुरा सुनिश्चित गर्दै पहुँचलाई ध्यानमा राखेर शहरहरू डिजाइन गर्नुपर्छ।
यी मापदण्डहरू पूर्ण छैनन् र प्रत्येकको महत्त्व व्यक्तिगत प्राथमिकता र स्थानीय सन्दर्भमा निर्भर हुन सक्छ। अन्ततः, एक राम्रो शहर भनेको यसको बासिन्दाहरूको आवश्यकता र इच्छाहरू पूरा गर्ने, उच्च गुणस्तरको जीवन, आर्थिक अवसरहरू र समुदायको भावना प्रदान गर्ने हो। त्यससंग संगै स्वास्थ्य,शिक्षा,आर्थिक,यातायात र सुरुक्षा अनिवार्य हुने नै भयो।
यहाँ उठाउन खोजेको मुद्धा भनेको स्वच्छ शहरी वातावरण ? जबसम्म कुनै पनि शहर वातावारनिय हिसाबले स्वच्छ र सफा हुदैन तबसम्म शहरमा सबै कुराको उपलब्ध भएता पनि त्यस्ता शहरमा प्राय: मानिसहरु बस्न रुचाउदैनन। एउटा शहर हुनलाई जनसख्याको पनि महत्वपूर्ण भूमिका रहन्छ। यदि शहर स्वच्छ र सफा छैन भने मानिसहरुले शहर छोड्न सक्दछन।
विश्वव्यापी प्रदूषण, जसमा वायु,पानी र माटो प्रदूषण समावेश छ, शहरहरूमा हानिकारक प्रभावहरूको दायरा छ। यी प्रभावहरूले वातावरण,सार्वजनिक स्वास्थ्य, र शहरी क्षेत्रहरूमा जीवनको समग्र गुणस्तरको लागि गम्भीर परिणामहरू हुन सक्छ। शहरहरूमा वायु प्रदूषण, प्रायः सवारी साधन र औद्योगिक प्रक्रियाहरूबाट हुने उत्सर्जनले गर्दा दम, ब्रोन्काइटिस र फोक्सोको क्यान्सरलगायत विभिन्न प्रकारका श्वासप्रश्वास समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ। खराब हावाको गुणस्तरले धुवाँ, कम दृश्यता, र हृदय रोगहरूको बढ्दो जोखिम, साथै शहरी ताप टापुहरूको गठनमा योगदान पुर्याउन सक्छ।
ट्राफिक, निर्माण, र औद्योगिक गतिविधिहरूबाट हुने ध्वनि प्रदूषणले तनाव, निद्रामा गडबड, र श्रवण समस्याहरू, साथै हृदय रोगको अवस्थालाई बढावा दिन सक्छ।अत्यधिक आवाजले शहरी क्षेत्रहरूमा जीवनको समग्र गुणस्तरलाई असर गर्न सक्छ, त्यहाँका बासिन्दाहरूको कल्याण र सन्तुष्टिलाई कम गर्छ।
प्रदूषण-सम्बन्धित स्वास्थ्य समस्याहरूको उपचार र व्यवस्थापनले स्वास्थ्य सेवा प्रणालीलाई तनाव दिन सक्छ र चिकित्सा लागत बढाउन सक्छ। प्रदूषणले वासस्थानको विनाश र शहरी जैविक विविधताको हानि निम्त्याउन सक्छ किनभने यसले शहरहरूमा वनस्पति र जीवजन्तुलाई नकारात्मक असर गर्छ। शहरी जैविक विविधतामा कमीले परागण र कीट नियन्त्रण जस्ता आवश्यक पारिस्थितिक प्रणाली सेवाहरूलाई बाधा पुर्याउन सक्छ। प्रदूषण कै कारणले पर्यटक र व्यवसायहरूलाई रोक्न सक्छ, जसले शहरको लागि आर्थिक परिणामहरू निम्त्याउँछ। यदि प्रदूषण सफा गर्ने र यसको प्रभावहरूलाई कम गर्ने लागतहरू शहरको बजेटलाई असर गर्ने पर्याप्त हुन सक्छ।
यी समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्न, शहरले प्रदूषण नियन्त्रण उपायहरू लागू गर्नु पर्दछ। जस्तै- उत्सर्जन घटाउने, फोहोर व्यवस्थापनमा सुधार गर्ने, र दिगो शहरी योजनालाई प्रवर्द्धन गर्ने। यी प्रयासहरू शहरी क्षेत्रहरूमा जीवनको गुणस्तर सुधार गर्न र शहरहरूमा विश्वव्यापी प्रदूषणको नकारात्मक प्रभावहरूलाई कम गर्न महत्त्वपूर्ण छन्।
त्यसैले शहरमा उत्सर्जन घटाउन साईकल एउटा उत्तम र कम खर्चिलो साधन हुनसक्दछ। साइकल पूर्ण रूपमा उत्सर्जन-मुक्त हुन्छ र कुनै पनि वायु प्रदूषक वा हरितगृह ग्यासहरू उत्पादन गर्दैनन्। जुन शहरी वायु प्रदूषण र जलवायु परिवर्तनमा प्रमुख योगदानकर्ता हुन्। मोटर चालित सवारीलाई साइकलले प्रतिस्थापन गरेर, शहरहरूले आफ्नो कार्बन फुटप्रिन्टलाई उल्लेखनीय रूपमा कम गर्न सक्छन्।
त्यतिमात्र नभएर साइकलले कारको तुलनामा सडकमा धेरै कम ठाउँ लिन्छ। साइकल चलाउन प्रवर्द्धन गरेर, शहरहरूले ट्राफिक जामलाई कम गर्न सक्छन्, जसले गर्दा ट्राफिक प्रवाह सुचारु हुन्छ र सवारीसाधनको सुस्त समय कम हुन्छ। यसले बारीमा, इन्धन खपत र अटोमोबाइलबाट उत्सर्जन कम गर्न सक्छ। साइकलबाट टेलपाइप उत्सर्जन नहुनु भनेको सहरी क्षेत्रमा सफा हावा हुनु हो। यसले श्वासप्रश्वाससम्बन्धी रोगहरू र खराब वायु गुणस्तरसँग सम्बन्धित अन्य स्वास्थ्य समस्याहरू घटाएर जनस्वास्थ्यमा प्रत्यक्ष सकारात्मक प्रभाव पार्छ। मोटर चालित सवारीसाधनभन्दा साइकल धेरै शान्त हुन्छ। साइकल चलाउन प्रोत्साहन गर्नाले ध्वनी प्रदूषण कम गर्न, शहरी वातावरणलाई बासिन्दाहरूका लागि अझ रमाइलो बनाउन र कोलाहल हुने सडकहरूसँग सम्बन्धित तनाव कम गर्न मद्दत गर्न सक्छ।
साइकलले शहरी पूर्वाधारहरूमा सडक र पुलहरू जस्तै भारी सवारीहरूको तुलनामा कम तनाव दिन्छ। यसले मर्मत र निर्माणमा लागत बचत गर्न सक्छ, साथै कम निर्माण सम्बन्धी उत्सर्जन गर्न सक्छ। मोटर चालित सवारीहरू जीवाश्म ईन्धनहरूमा निर्भर हुन्छन्, जुन सीमित स्रोतहरू हुन्। साइकलहरू मानव ऊर्जाद्वारा संचालित हुन्छन्, जसले शहरको तेलमा निर्भरता घटाउँछ र तेल निकासी र यातायातसँग सम्बन्धित वातावरणीय प्रभावलाई घटाउँछ। साइकल चलाउनको लागि, शहरहरूले प्राय: बाइक लेन, बाइक साझेदारी कार्यक्रमहरू र बाइक-मैत्री पूर्वाधारमा लगानी गर्नु पर्दछ । यी पहलहरूले थप हरियाली ठाउँहरू र थप सौन्दर्यात्मक रूपमा मनमोहक शहरी वातावरणको सिर्जना गर्न सक्छ।
साइकल चलाउन प्रोत्साहन गर्नुले शहरका बासिन्दाहरू बीच शारीरिक गतिविधि र स्वस्थ जीवनशैलीलाई बढावा दिन्छ। स्वस्थ व्यक्तिहरूले दीर्घकालीन रोगहरूबाट पीडित हुने सम्भावना कम हुन्छ।साथै शहरमा स्वास्थ्य सेवाको बोझ कम गर्न र समग्र जीवनको गुणस्तर सुधार गर्न सक्दछ। साइकल चलाउने प्रवर्द्धन गरेर, शहरले स्थानीय व्यवसायहरूलाई बढावा दिन सक्छन्। साइकल चालकहरूले स्थानीय पसलहरूमा रोक्न र किनमेल गर्ने सम्भावना बढी हुन्छ, जसले स्थानीय अर्थव्यवस्थालाई उत्तेजित गर्न मद्दत गर्न सक्छ। एक कुशल, कम लागतको यातायातको मोड प्रदान गर्दछ जुन मानिसहरूको व्यापक दायरामा पहुँचयोग्य छ। यसले गतिशीलता र पहुँचका समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्न मद्दत गर्न सक्छ, विशेष गरी ती व्यक्तिहरूका लागि जो किन्न सक्दैनन् वा कारहरूमा पहुँच छैन।
साइकलले प्रदूषण र मोटर चालित यातायातसँग सम्बन्धित धेरै नकारात्मक बाह्यताहरू घटाएर सफा, स्वस्थ र थप दिगो शहरी वातावरणमा योगदान पुर्याउँछ। आवागमन र यातायातको माध्यमको रूपमा साइकललाई प्रवर्द्धन गर्नाले दुबै शहरहरू र तिनीहरूका बासिन्दाहरूलाई धेरै तरिकामा फाइदा पुग्न सक्छ।
तसर्थ सिद्धार्थनगर नगरपालिकामा साईकल सिटी भैरहवाले एउटा अभियानको शुरुवात गरेको छ। सिद्धार्थनगरलाई देशको पहिलो साईकल शहर बनाउने उदेश्यका साथ हरेक महिनाको अन्तिम शनिबार “हामी साईकल चलाउछौ ” भन्ने अभियान को शुरुवात गरेका छन्। बिहान ६ बजे बुद्धचोकको लुम्बिनीगेटमा सबै साईकल प्रयोगकर्ताहरुलाई उपस्थित गराई नगर परिक्रमा गर्ने गर्दछन।
“हामी साईकल चलाउछु ” अभियानमा सिद्धार्थनगरवासी र सिद्धार्थनगरमा आएका बहिर्य र आन्तरिक पर्यटकहरुलाई पनि सहभागी गराउने उदेश्य रहेको छ। कुनै पनि प्रकारको साईकलका साथ जो कोही पनि अभियानमा सहभागी हुन सक्ने छन्। यदि साईकल नभए पनि अभियानको शुरुको गन्तब्य बुद्धचोकको लुम्बिनीगेटमा उपस्थित भएर अभियानकर्ताहरुलाई हौसला प्रदान गर्न उपस्थित हुनसक्ने छन्। किनकी “हामी साईकल चलाउछौ ” अभियानले सिद्धार्थनगरको भविश्य निर्धारण गर्ने छ। जसरी आज जैविक खेती गरेर भारतको सिक्किम प्रदेश विश्वमा चिनिएको छ,त्यसैगरी साईकलको शहर भनेर सिद्धार्थनगरलाई विश्वले चिन्ने छ र सिद्धार्थनगरलाई नजिकबाट हेर्न पर्यटक बनेर आउने छन।
सिद्धार्थनगर भित्रका सडक,बाटो र गल्ली अनि ति ठाउँमा रहेको टोल,मोहल्ला,कार्यालय,होटेल,रेस्टुरेन्ट,स्कुल,कलेज,उधान,बगैचा,रंगशालाल,खेलकुद मैदान,खोला,नाला,नहर,मन्दिर,गुम्बा,मस्जिद,चर्च,सभागृह,पार्टी पेलेस,सिनेमाघर,प्रवेशद्वार,बैंक,पसलहरु बिहानपख साईकल कुदाउदै सिद्धार्थनगरको विकास,प्रगति,भाईचारा,सदभाव बारे नजिकबाट हेर्ने,बुझ्ने र अवलोकन गर्ने अवसर प्राप्त हुनेछ।
सिद्धार्थनगरवासी र पर्यटकहरुले साईकल कुदाएर शहरलाई प्रदुषण नगरी सबैसंग मिलेर,रमाइलो गर्दै प्रदुषण रहित शहरमा घुम्ने छन्। साईकल कुदाउदै अझ शहरलाई कस्तो बनाउने भन्ने बारेमा छलफल गर्ने मौका पाउने छन्। “हामी साईकल चलाउछु” अभियान भविष्यमा सिद्धार्थनगरका लागी हरेक महिनाको अन्तिम शनिबार एउटा साईकल उत्सव हुनेछ। जुन उत्सवले समग्र नगरको प्रगति,उन्नति र विकासका लागी कोसेढुंगा साबित हुने छ।
जुन शहरमा जन्म लिएर हुर्किए,त्यही शहरलाई आफ्नो कार्यक्षेत्र बनाई व्यक्तिगत प्रगतिको साथै अझ भविष्यमा ठुलो उन्नत्ति गर्ने सपना लिएर बसी रहेका सबैलाई शहरको माया हरेकलाई अवस्य लाग्छ नै। त्यसैले आफ्नो शहरलाई स्वच्छ,प्रदुषण रहित बनाउन महिनाको एकदिन,मात्र एक घण्टा सबैसंग साईकल कुदाउदै नजिकबाट आफ्नो शहर र शहरवासीलाई हेर्ने र भेट गर्ने अवसर साईकल सिटी भैरहवाले “हामी साईकल चलाउछौ” अभियान मार्फत गरेको छ।
आउनुहोस ” हामी साईकल चलाउछौ” अभियानमा आफ्नो स्वास्थ्यका लागी,आफ्नो सुन्दर भविष्यका लागी,आफ्नो प्रदुषण रहित शहरका लागी,अनि आफ्नो हुर्किदै गरेका सन्तानका लागी सहभागी बनौ। यस्ता अभियान सिद्धार्थनगरमा मात्र किन नेपालका हरेक नगर र गाउँपालिकामा सजिलै गर्न सकिन्छ। साईकल प्रयोग गर्ने अभियानले नगर र गाउँ पालिकालाई मात्र होइन प्रत्येक नागरिक र व्यवसाय गर्ने व्यवसायीहरुलाई हरेक कोणबाट अवस्य फाइदा पुर्याउछ। यसबारे नागरिकले भन्दा संघीय,प्रदेश र स्थानीय सरकारका प्रमुखहरुले समयमा सकारात्मक सोचका साथ साईकल सम्बन्धमा योजना बनाउदा देशको र जनताको समयमा कल्याण हुने छ।
साईकलको साथ शहर घुमौ र सबैसंग स्वच्छ सम्बन्ध गासौं। आफ्नो शहर मात्र होइन देश नै साईकल कुदाएर रमाइलो गर्दै सजिलै घुम्न सकिन्छ। त्यति मात्र होइन कम खर्चमा विश्व भ्रमण गर्न सकिन्छ। सबैको जय होस्। जय साईकल !
